niedziela, 12 marca 2017

Na salonach i w rynsztokach II Rzeczpospolitej


Książki Kamila Janickiego polecało mi już kilka osób, raz były to Kobiety dyktatorów, innym razem Upadłe damy II Rzeczpospolitej. Co ciekawe, osób polecających nie podejrzewałabym o jakieś szczególne zainteresowanie tematami historycznymi. Seria podobno nieźle się też sprzedała. Wiedziona ciekawością zapisałam się więc w dość długiej bibliotecznej kolejce i kiedy zdążyłam już całkowicie o całej sprawie zapomnieć, dostałam powiadomienie, że czeka na mnie książka Upadłe damy II Rzeczpospolitej. Historie prawdziwe. 

Na początku warto zaznaczyć, że tytuł kłamie. Nie wszystkie bohaterki wywodzą się z wyższych warstw społecznych, a historie nie są takie do końca prawdziwe, o czym informuje sam autor. Bardziej adekwatnym tytułem byłyby fabularyzowane historie najgłośniejszych procesów kryminalnych z udziałem kobiet w II RP. Na łamach książki znalazły się opowieści o księżniczce Woronicekiej, która zastrzeliła uchylającego się od ślubu narzeczonego, stręczycielce Genzlerowej, pewnej szantażystce z Poznania, tkaczce Zajdlowej, która zabiła własną córkę, a jej ciało utopiła w wychodku, parającej się niezbyt skuteczną płatną protekcją sędzinie Parylewiczowej i jej wspólniczce żydowskiej przekupce Fleischerowej oraz o zagadkowej śmierci pewnego warszawskiego inżyniera, o którą oskarżono jego własną siostrę. Autor pominął chyba najbardziej znaną tego typu historię z dwudziestolecia międzywojennego, czyli proces Rity Gorgonowej, choć wspomina o niej w prologu. Trzeba przyznać, że Janicki nie miał wcale łatwego zadania. Część dokumentacji sądowej przepadła bowiem później w wojennej zawierusze, a gazety z tamtego okresu dość często drukowały niesprawdzone plotki, przez co ciężko na nich polegać. Wybrnął z tego przez dodawanie w niektórych momentach fabularyzowanych elementów lub podawanie kilku możliwych wersji zdarzeń. Można by się oczywiście kłócić, czy historykowi tak przystoi i czy nie powinien się trzymać faktów. Z perspektywy czytelnika efekt jest jednak zadowalający, bo Upadłe damy... naprawdę dobrze się czyta. 

Same przedstawione w książce historie nie są aż tak ciekawe i niewiele różnią się od tych opisywanych dziś w tabloidach. Ponadto część bohaterek nie grzeszy inteligencją, a inne wydają się dość nijakie. Gdyby Janicki ograniczył się tylko do ich opisu, raczej nie mógłby liczyć na komercyjny sukces. Autor całkiem sprawnie przemyca jednak do swoich opowieści ducha epoki, a prawdziwym bohaterem książki wydają się przedwojenna prasa i kondycja społeczeństwa II Rzeczpospolitej. Oto jesteśmy w czasach, w których rodzą się mass media, jakie znamy dziś. I nie jest to wcale komplement. Reporterzy gonią za sensacją, opisują najbardziej intymne szczegóły, nie sprawdzają źródeł i robią to rozmyślnie, bo wiedzę, że tylko tak mogą zwiększyć sprzedaż tytułu. Prasę trudno też nazwać niezależną, bo jeśli jakiś tytuł nawet nie jest organem partyjnym, i tak prezentuje określony zestaw poglądów i próbuje naginać do nich rzeczywistość. Nie najlepiej wypadają też międzywojenne elity. Wydaje się, że niemal każdy ma tu jakieś drugie życie i coś do ukrycia. Choć dużo mówi się o moralności,  jej praktykowanie zostawia się masom. Masy natomiast szukają taniej podniety w postaci choćby właśnie głośnych procesów sądowych. 

Klimat epoki chyba najlepiej oddaje historia szantażystki Marii Lewandowskiej, która - choć pochodziła z bogatego domu - dla żartu lub rozgłosu wysyłała zamożnym i szanowanym obywatelom Poznania anonimy z prośbą o konkretną sumę pieniędzy w zamian za milczenie na temat romansu, który miał łączyć nadawczynię listu z jego odbiorcą. Cóż, nie tak dziwne wiadomości zdarza się ludziom wysyłać, o czym przekonaliśmy się najdobitniej dopiero wtedy, kiedy na świecie pojawił się internet. W tej historii zabawne (a może tragiczne) jest jednak to, że większość owych szanowanych obywateli wolała na wszelki wypadek zapłacić nawet bez dowiadywania się, z kim w ogóle mają przyjemność. Pouczająca jest też historia sędziny Parylewiczowej. Wielu chciałoby dziś wierzyć, że tendencje do korupcji zostały w polskie społeczeństwo wtłoczone przez zgniły aparat państwowy Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej. Nic z tych rzeczy! Szepnięcie słówka w czyimś imieniu przez wysoko postawioną osobę było w II RP rzeczą tak naturalną, że jeden z takich interwencyjnych listów pani Parylewiczowej dołączono nawet do oficjalnych akt w pewnej sprawie kryminalnej. Choć pani sędzina wykazywała się w swoich działaniach gracją na miarę słonia w składzie porcelany, uprawiała swój korupcyjny proceder ładnych parę lat, zanim ktoś w ogóle wpadł na to, że takie działanie może mieć znamiona przestępstwa. Ale nawet po aresztowaniu nie bardzo było wiadomo, z jakiego paragrafu ją sądzić, bo polski kodeks karny w ogóle o płatnej protekcji nie wspominał. Podsumowując, Upadłe damy II Rzeczpospolitej udowadniają, że XX-lecie międzywojenne w Polsce było piekielnie interesującą epoką, ale na pewno nie tak chlubną, jak wielu chciałoby ją dziś widzieć. 

źródło: www.znak.com.pl