piątek, 30 października 2015

Gdy zmysły zawodzą


Dziś chciałam Wam polecić trzy mało znane filmy, których bohaterowie szybciej lub wolniej tracą zmysły, a reżyserzy robią wszystko, żebyśmy nie mogli zaufać naszym. Plączą, mocą i mieszają wątki, tak że już nie wiadomo, co wydarzyło się naprawdę, a co tylko przywidziało bohaterom. Na temat szaleństwa nakręcono oczywiście obrazy lepsze i bardziej popularne, które z przyjemnością pomijam, bo co to za sens polecać ludziom coś, co już znają. 

Obłąkani

źródło: filmweb.pl

Niech nikogo nie zniechęci tytuł jak z horroru klasy B, to tylko wymysł naszych kochanych dystrybutorów. W oryginale film nosi tytuł Eliza Graves i wzorowany jest na opowiadaniu Edgara Allana Poego System doktora Smoły i profesora Pierza. Scenariusz znacznie odbiega od literackiego pierwowzoru, ale zachowuje jego specyficzne poczucie humoru. Jest rok 1899, do zakładu dla obłąkanych Stonehearst przybywa młody psychiatra z Oksfordu Edward Newgate (Jim Sturgess). Ciągnie go tam chęć odbycia stażu, a także fascynacją jedną z pacjentek, która cierpi na dość częstą w owym czasie wśród kobiet histerię. Ośrodkiem kieruje ekscentryczny doktor Silas Lamb (Ben Kingsley). Adept psychiatrii szybko przekona się, że trafił do prawdziwego domu wariatów. Pacjentów nie leczy się co prawda popularnymi w XIX wieku metodami, jak polewanie lodowatą wodą czy elektrowstrząsy i nawet jadają przy jednym stole z personelem, ale coś tu wyraźnie jest nie w porządku. Lekarze i pielęgniarki zwariowali? A może to Edward Newgate traci zmysły? Tak przewrotnego zakończenia nie powstydziłyby się sam Edgar Allan Poe. Dużym plusem filmu są naprawdę dobre role Bena Kingsleya i Davida Thewlisa. Młodsze pokolenie sprawuje się nieco gorzej, zwłaszcza Kate Beckinsale w roli Elizy Graves, która przeważnie tylko ładnie wygląda. 

Perfect Blue

źródło: subscene.com

Perfect Blue, czy raczej jak głosi oryginalny tytuł Pafekuto Buru (co świetnie odzwierciedla sposób, w jaki Japończycy traktują język angielski), to rzecz nieco starsza i animowana, bo zestawienie bez anime byłoby zestawieniem straconym. Opowieści o gwiazdkach pop bywają zwykle przesłodzone, tu jednak jest mrocznie i krwawo. Młodziutka Mima zdobyła już pewną popularność w girlsbandzie, jednak jej wytwórnia postanawia zrobić z niej aktorkę. Jako że jesteśmy w Japonii, dziewczyna nie ma wiele do gadania. W serialu będzie musiała zagrać kilka odważnych scen, co niekoniecznie spodoba się jej fanom. Wkrótce Mima zaczynie widzieć zjawę dawnej siebie, a w jej otoczeniu dojdzie do serii tajemniczych morderstw. Kto zabija? Psychopatyczny fan? A może sama Mima? Reżyser podsuwa nam aż za dużo możliwych rozwiązań, a zakończenie oczywiście zaskakuje. Gdyby tylko kreska była lepsza, ale w końcu ta produkcja ma już osiemnaście lat. 

Dolores 

źródło: filmweb.pl

Tu mniej jest szaleństwa, całkiem sporo za to kłopotów z pamięcią i oceną, kto tu tak naprawdę jest zły. Z początku Dolores przypomina nieco Misery i nie bez powodu. To kolejna ekranizacja prozy Stephena Kinga, a w roli głównej znów zobaczymy Kathy Bates. Ta jest jednak moim skromnym zdaniem lepsza, bo wiele tu niuansów. Takiego Kinga mogłabym nawet polubić. Kiedy w gwałtowny sposób ginie Vera Donovan (Judy Parfitt), podejrzenia padają na jej wieloletnią opiekunkę Dolores Claiborne, zwłaszcza że mąż bohaterki zginął w równie tajemniczych okolicznościach. Do miasta przyjeżdża córka Dolores Selena (Jennifer Jason Leigh), która nie widziała matki od piętnastu lat. Z tej postaci mógłby być dumny Zygmunt Freud, kobieta jest bowiem chodzącym modelem jego teorii. Pozornie niezależna i utalentowana dziennikarka (pominę złośliwe uwagi na temat różnic w tym, jak wykonywanie tego zawodu wygląda naprawdę, a jak jest zwykle przedstawiany w filmach), która zmienia facetów jak rękawiczki, ale w rzeczywistości całe jej dorosłe życie jest naznaczone piętnem z dzieciństwa, a trauma sprzed lat wyjaśnia wszystkie obecne problemy. Rys psychologiczny jest może nieco toporny, na szczęście nie dostajemy wszystkich informacji naraz. Największym walorem Dolores jest właśnie dawkowanie informacji i manipulowanie osądem widza na temat bohaterów. To naprawdę miła odmiana, kiedy się od początku nie wie, kogo w filmie powinno się lubić. 

poniedziałek, 5 października 2015

Tam, gdzie ludzie zapominają umierać


Zwykle lubię amerykańskie książki naukowe i popularnonaukowe za ich zwięzłość i prostotę przekazu. Zwłaszcza, kiedy porówna się je z niektórymi starszymi publikacjami polskich autorów, który lubowali się w pisaniu zdań piętnastokrotnie złożonych. Ale z prostotą można też przesadzić, czego świetnym przykładem jest książka Dana Buettnera Niebieskie strefy. 9 lekcji długowieczności od ludzi żyjących najdłużej. Jak na efekt wieloletnie pracy naukowej zdecydowanie za mało tu twardych danych, a za dużo uogólnień i cudownych recept. 

Autor razem ze swoją ekipą badał społeczności, w których liczba stulatków znacznie przekracza światową średnią. Odwiedził japońską wyspę Okinawa, Sardynię, Kostarykę, społeczność Adwentystów Dnia Siódmego w kalifornijskiej miejscowości Loma Linda oraz wyspę Ikaria na Morzu Śródziemnym. Badacze szukali w stylach życiu stulatków czynników, które pozwoliły im dożyć tak sędziwego wieku i cieszyć się przy tym dobrym zdrowiem. Wnioski nie były szczególnie zaskakujące. Wszyscy przecież wiemy, że należy się dobrze odżywiać, zażywać ruchu na świeżym powietrzu i unikać stresu. O zdrowym stylu życia mówi się w końcu dzisiaj dużo, doskonale znamy też zalecenia lekarzy i dietetyków. Problem w tym, że jeśli nawet wprowadzamy je w życie, to często tylko na krótką metę. Albo robimy to, kiedy jest już za późno. W badanych społecznościach zdrowy styl życia jest usankcjonowany tradycją, powszechnie praktykowanymi zwyczajami albo religią. Stulatkowie, z którymi wywiady przytacza Dan Buettner, tak po prostu jadali, pracowali i spędzali wolny czas przez całe swoje życie. Nie zastanawiali się nad tym, nie chadzali do poradni dietetycznych, nie traktowali swojego sposobu życia jako wyrzeczenia. A do tego potrafili się tym cieszyć. 

Autor przedstawia wyniki swoich badań w sposób aż nazbyt łopatologiczny. Każdej z niebieskich sfer poświęcony jest osobny rozdział zakończony podsumowaniem, w którym w punktach wyłuszczono najważniejsze elementy stylu życia stulatków z danego obszaru. A jakby tego było mało, na końcu mamy jeszcze rozdział ogólny, a zasady są nam objaśnianie jeszcze raz w formie dziewięciu lekcji, cobyśmy na pewno zrozumieli. Jakie to lekcje?
1. Aktywność fizyczna. Niekoniecznie na siłowni, ale za to regularnie i przez całe życie. A nie tylko do momentu zrzucenia kilku zbędnych kilogramów. 
2. Nieprzejadanie się. 
3. Zdrowa dieta. To oczywiste. Stulatkowie jadają prosto, ich posiłki składają się głównie z nieprzetworzonych produktów roślinnych, najlepiej z własnego ogródka. Jeśli już jadają mięso, to tylko od święta. Nie znają fast foodów. 
4. Picie czerwonego wina, ale z umiarem. 
5. Znalezienie sobie w życiu celu.
6. Zwolnienie tempa i pozbycie się stresu.
7. Przynależność do wspólnoty religijnej. 
8. Stawianie rodziny na pierwszym miejscu.
9. Otaczanie się ludźmi, którzy nas lubią i rozumieją. 

Chociaż Dan Buettner wielokrotnie podkreśla, że długowieczność jest efektem współgrania wielu czynników, sam niejednokrotnie wpada w pułapkę cudownych recept i zachwyca się jakimś pojedynczym produktem, jak orzechy ziemne, kozie mleko czy czerwone wino. Jak przystało na amerykańskiego autora, dokonuje też pewnej macdonaldyzacji wyników swoich badań i często sprowadza je do aż nazbyt prostych rad. Najjaskrawszym przykładem tego fast foodowego stylu są chyba porady dotyczące wiary. 
(...) wypróbuj różne wspólnoty, a jeżeli jest ci nie po drodze z największymi wyznaniami lub żadne nie zdołało cię przekonać, weź pod uwagę religię nieopierającą się na surowych dogmatach. Oto kilka przykładów: uniwersalizm unitariańskie - propozycja dla każdego, kto wierzy we wrodzoną wartość i godność człowieka, jak również akceptuje swobodę jednostki w poszukiwaniu duchowej ścieżki;bogata tradycja buddyzmu; ruch etyczny (...). 
Serio? Jeśli ludzie wierzący rzeczywiście żyją dłużej od niewierzących, to na pewno nie dlatego, że traktują swoją duchowość jak wizytę w Burger Kingu. Uzasadnienia wskazujące, że wyznawania jakiejś religii "pozwala przerzucić część ciężaru dnia powszedniego na barki siły wyższej" też są dużym uproszczeniem, jeśli nie przekłamaniem. Sama jestem osobą wierzącą i mogę zapewnić, że wiąże się to z wieloma rzeczami, ale na pewno nie z mniejszą odpowiedzialnością. 

źródło: www.galaktyka.com.pl

piątek, 2 października 2015

Wszystkie grzechy miasta Arras


Kiedy sięgałam po Mszę za miasto Arras, spodziewałam się powieści historycznej. Dostałam znacznie więcej. Szczypiorski napisał książkę o wszystkim. O klęskach, jakie dotknęły średniowieczne miasto, chyba najmniej. A gdybym miała określić temat utworu, zupełnie jak w szkole? Powiedziałabym pewnie, że Msza za miasto Arras jest o przewrotności ludzkiej natury, która prawym każde robić złe rzeczy, a grzesznikom naprawiać ich błędy. Oraz o tym, że szaleństwo o wiele łatwiej dopada człowieka w tłumie, niż w odosobnieniu. 

Andrzeja Szczypiorskiego naszła ochota, żeby umieścić akcję swojej powieści w piętnastowiecznym mieście Arras, które słynęło z wyrobu tkanin i któremu udało się zachować dość dużą niezależność od władców francuskich i angielskich. Nawiedziły je jednak dwie klęski. W 1458 roku mieszkańców przetrzebiła zaraza. Zaledwie trzy lata później na Arras spadłą klęska nienawiści i zapłonęły stosy. Już sama opowieść o tych wydarzeniach byłaby niezwykle interesująca, ale autorowi wyraźnie szło o co innego. Chciał choć trochę zbliżyć się do odpowiedzi na pytanie, co sprawia, że z pozoru zwyczajni i całkiem dobrzy ludzie posuwają się czasem do rzeczy starszych. W powieści ścierają się dwie siły i to zdaje się w utracie równowagi pomiędzy nimi Szczypiorski upatruje źródeł nieszczęścia. Pierwszą reprezentuje Albert, duchowy przewodnik miasta. Człowiek nastawiony całkowicie na sacrum, żyjący niemal w ascezie, dla którego zbawienie duszy jest jedynym celem istnienia. Druga siła to bękart królewski i biskup Utrechtu Dawid, który korzysta w pełni z uciech, jakie może mu zapewnić profanum, i do tego samgo nakłania ludność podległych mu miast, dbając raczej o napełnienie brzuchów, niźli o zbawienie duszy. Gdzieś pomiędzy nimi jest Jan, uczeń Alberta, przyjaciel Dawida i narrator tej opowieści. Jednak już po kilku stronach lektury można odnieść wrażenie, że bohaterowie nie do końca są tymi, za których się podają. Ich sposób myślenia wykracza poza mury Arras. Gdyby rzeczywiście byli dziećmi swoich czasów, pewnie uznano by ich za heretyków. Weźmy na przykład nauki Alberta:
Nie wszystko, czego Bóg pragnie, zostało zapisane w księgach, i nie wszystko, co Bóg zamyślił, jest wiadome człowiekowi, choćby należał do książąt Kościoła. Wystaw sobie na przykład, że twoje wierzchowce i stada, pasące się na łąkach Brabancji, też mają jakieś zwierzęce niebo. Cóż w tym złego i jakaż to obraza nauk chrześcijańskich?
Z kolei w słowach Dawida, za fasadą rubaszności i rozwiązłości, można znaleźć całkiem sporo stoicyzmu.
Czyż nie lepiej trwać spokojnie przy ucztach, polować z sokołami i słuchać, jak się chłodna obojętność wobec świata wkrada do serca? Nie witając dnia - nie musisz go żegnać. Nie ciesząc się wschodem słońca  - nie musisz się smucić, że zaszło. Nie kochając - wolny jesteś od rozpaczy. Nie pragnąć zbawienia - nie lękasz się piekła. 
Podczas gdy filozofia Dawida czyni go coraz bardziej obojętnym i znudzonym, gorliwość Alberta prowadzi go do pogardy wobec wszystkiego co ziemskie, w tym ludzkiego życia. Powiedzie on swoje miasto na skraj zagłady, kiedy to sąsiad będzie skazywał sąsiada na stos w imię niskich interesów. Całe to szaleństwo nie byłoby jednak możliwe bez wcześniejszego doświadczenia kataklizmu. Podczas zarazy mieszkańców Arras po raz pierwszy pozostawiono sam na sam z ich ludzką naturą, kompletnie bez przygotowania. Do tamtej pory zawsze mieli przecież książąt, księży, wyższe stany i urzędy, które kontrolowały bieg ich życia. Nagle poczuli się opuszczeni przez władzę ziemską i boską. Historia już nieraz pokazywała, że takie zniszczenie struktur i schematów wyciąga z człowieka to, co w nim siedzi najgłębiej, czy to dobrego, czy to złego. Potem wystarczyło, żeby Albert dał tym samym mieszczanom miejsce w Radzie i możliwość decydowania o Arras, żeby tkwiąca w nich chęć dominacji nad innymi przemieniła się w żądzę krwi. Ustami ogarniętego szaleństwem duchowego przewodnika miasta Szczypiorski odkrywa nam mechanizmy manipulacji ludem. Bardzo znacząca jest rozmowa Alberta z Janem o potędze słowa, w której ten pierwszy stwierdza, że rzeczy nie są tym, czym są, a jedynie tym, czym jest imię, które im nadamy. Zaraz po ukazaniu się Mszy za miasto Arras czytelnicy byli skłonni odnosić to do wydarzeń z Marca '68, kiedy to antysemityzm nazwano syjonizmem. Dziś wydają się jeszcze bardziej aktualne. Imiona usankcjonowano międzynarodowymi traktatami, a od tego, czy nazwiemy coś ludobójstwem, czy tylko zamieszkami, zależy nieraz życie tysięcy ludzi. 

Co jednak skłoniło Alberta do postępowania - wydawałoby się - w całkowitej sprzeczności ze swoimi naukami? Całkiem niezłą odpowiedź daje grabia de Saxe:
Tak to bywa pod słońcem. Słyszałem o niewieście, imieniem Małgorzata*, żyjącej w dawnych czasach, która sądziła, że jej dusza została całkiem wchłonięta przez Boga. Nie mogła już grzeszyć, bowiem sam Bóg kierował jej czynami. Była to podobno bardzo zacna kobieta, choć ją spalono w Paryżu za zdrożną herezję. Zdarzali się też inni. Ci powiadali, że tak się w Bogu unicestwili, iż każdy ich gest, krok i słowo wywiedzione są z woli bożej. Gdy pili, Bóg pił przez ich usta. Gdy gwałcili, Bóg kierował swawolą ich przyrodzenia, Gdy zabijali, Bóg unosił ich miecze do ciosu. No, sam powiedz, czy może istnieć słodsze unicestwienie? 
Wierność własnym poglądom to niewątpliwie rzecz dobra, nie należy jej jednak mylić z wiarą we własną nieomylność.


* Chodzi zapewne o francuską mistyczkę średniowieczną Małgorzatę Porete, autorkę dzieła Zwierciadło dusz prostych. Spalono ją na stosie w 1310 roku.