piątek, 21 września 2012

Język polski wcale nie taki trudny



Zastanawialiście się kiedyś, dlaczego mówimy zarówno w ręce, jak i w ręku? Nawet jeśli nie, to i tak warto poznać odpowiedź, jest to bowiem pozostałość po liczbie podwójnej.  Nasi przodkowie posługujący się dawnym językiem polskim znali trzy liczby, a nie jak my dziś tylko pojedynczą i mnogą. Liczba pojedyncza oznaczała, tak jak dziś jedną sztukę, podwójna dwie, a mnoga więcej niż dwie. Brzmiało to tak:

Mianownik
dwie ręce
Dopełniacz
dwu ręku
Celownik
dwiema  rękama
Biernik
dwie ręce
Narzędnik
dwiema rękama
Miejscownik
dwu reku
Wołacz
dwie ręce

Ten system ciągle jest używany w językach litewskim i słoweńskim. Jeśli ktoś uważa go jednak za skomplikowany, spieszę wyjaśnić, że istnieje też coś takiego jak liczba potrójna, a nawet poczwórna.  Liczbę potrójną ma chociażby język Tok Pisin używany w Papui Nowej Gwinei.


Singular
Dual
Trial
Plural
1st exclusive
mi
(ja)
mitupela
(on/ona i ja)
mitripela
(oni i ja)
mipela
(oni wszyscy i ja)
1st inclusive
-
yumitupela
(ty i ja)
yumitripela
(wy i ja)
yumipela or yumi
(wy wszyscy i ja)
2nd
yu
(ty)
yutupela
(was dwóch)
yutripela
(was trzwech)
yupela
(was czterech i więcej)
3rd
em
(on/ona)
tupela
(ich dwóch)
tripela
(ich trzech)
ol
(ich czterech i więcej)

Warto wyjaśnić, o co chodzi z formami exclusive i inclusive. Niektóre języki wyróżniają dwie formy zaimka my, w zależności od tego, czy mówiący ma na myśli słuchacza, czy nie. I tak jeśli chcemy powiedzieć po czeczeńsku my w znaczeniu ja i osoba, która mnie słucha, powiemy vay, a kiedy my dotyczy mnie i jakiejś innej osoby txo.

Na liczbach się nie kończy, nasze marne siedem przypadków to naprawdę nic przy językach ugrofińskich. Te zwykle mają ich kilkanaście. Oto przykład z języka fińskiego:

Przypadek
Pytania
l.p.
l.mn.
Nominativus
kto? co?
-
-t
Partitivus
Ile (czego)? kogo? czego?
-a/ -ä ,-ta/-tä
-a, -ita, -ja
Genetivus
kogo? czego?
-n
-n, -den, tten, in, ten, en
Accusativus I
kogo? co?
=Gen
=Nom
Accusativus II
kogo? czego?
=Nom
=Gen
Essivus
jako kto? jako co?
-na/-nä
=sing.
Translativus
w kogo? w co?
-ksi
=sing.
Comitativus
z kim? z czym?
-
-ne + suf. dzierż.
Prolativus
jak? którędy?
-
-tse
Abessivus
bez kogo? bez czego?
-tta / ttä
=sing.
Instructivus
jak? kim? czym?
-n
=sing.
Inessivus
w kim? w czym? gdzie?
-ssa/-ssä
=sing.
Elativus
od kogo? od czego? skąd?
-sta/-stä
=sing.
Illativus
w kogo? w co? dokąd?
-n, hVn, -seen
-in, -hin, -iin
Adessivus
na kim? na czym? gdzie?
-lla/-llä
=sing.
Ablativus
znad (od) kogo? czego? skąd?
-lta/-ltä
=sing.
-lta/-ltä
na kogo? na co? dokąd?
-lle
=sing.

Podobnie rzecz ma się z osobami, niektóre języki indiańskie mają też czwartą. Z kolei język nawaho ma siedem trybów, nie tak jak polski: orzekający, rozkazujący i przypuszczający.

Tworzenie zdania z luźno zestawionych słów to też wcale nie jest uniwersalny rozwiązanie. W eskimoskim języku Inuktitut polega ono na dodawaniu znaczących przyrostków i przedrostków do rzeczownika i czasownika. Wygląda to tak:

Malik
ᒪᓕᒃ
gonić
Maliktunga
ᒪᓕᒃᑐᖓ
(ja) gonię
Malikkassik
ᒪᓕᒃᑲᓯᒃ
ty też gonisz
Malikkit!
ᒪᓕᒃᑭᑦ
gońcie ich!
Malikkuttikkuk
ᒪᓕᒃᑯᑦᑎᑦᑯᑦ
jeżeli my gonimy ich dwoje
Malingmangaakku?
ᒪᓕᖕᒪᖓᐊᒃᑯ
czy (ja) ją gonię?

Kiedy zatem chcemy powiedzieć Nigdy nie powiedziałem, że chcę jechać do Paryża powiemy Pariliarumaniralauqsimanngittunga. Prawda, że proste? Dodam tylko, że język Inuktitut nie jest jednym z tych wymierających, używa się go jako języka urzędowego w Nunavut i Terytoriach Północno-Zachodnich, a także częściowo w Quebecu oraz Nowej Fundlandii i Labradorze.
Nie zawsze bywa tak trudno. Używany w Amazonii język piraha nie posiada liczebników. Może tylko powiedzieć, że czegoś jest dużo albo mało. Rdzenni użytkownicy języka nie potrafią więc liczyć. Odpadają wszelkie problemy z matematyką.




1 komentarz:

  1. Dla kogo takie rzeczy sa trudne dla tego sa trudne ale ja mam to w jednym palcu. Np: Gjfdsgkdsakjlioyfag co znaczy po eskimosku "Pilem wiec nie jem".

    OdpowiedzUsuń