Jak używać cudzysłowu?

Już sama odmiana słowa cudzysłów sprawia wielu osobom problem. Dlatego na początek małe przypomnienie. Zapisujemy coś w cudzysłowie, a nie w cudzysłowiu. Dla ułatwienia można zapamiętać, że cudzysłów odmienia się jak rów, wszyscy przecież wiedzą, że leżymy w rowie, a nie w rowiu. Dalsza odmiana wygląda tak:

L.p.
M. (Kto? Co?) cudzysłów
D. (Kogo? Czego?) cudzysłowu
C. (Komu? Czemu?) cudzysłowowi
B. (Kogo? Co?) cudzysłów
N. (Kim? Czym?) cudzysłowem
Ms. (O kim? O czym?) cudzysłowie
W. cudzysłowie

L.m.

M. (Kto? Co?) cudzysłowy
D. (Kogo? Czego?) cudzysłowów
C. (Komu? Czemu?) cudzysłowom
B. (Kogo? Co?) cudzysłowy
N. (Kim? Czym?) cudzysłowami
Ms. (O kim? O czym?) cudzysłowach
W. cudzysłowy

Skoro już ustaliliśmy, jak się odmienia słowo cudzysłów, czas przejść do rzeczy ważniejszej. Mianowicie, jak  tego znaku interpunkcyjnego używać. I jak go nie nadużywać. Podstawowe zastosowanie wynika z samej nazwy cudzysłowu, używamy go, gdy posługujemy się cudzym słowem (cytatów napisanych kursywą nie musimy już zaznaczać cudzysłowem). Cudzysłowu możemy też użyć ze względów znaczeniowych i stylistycznych. To właśnie użycie sprawia zwykle najwięcej problemów. Po pierwsze użycie cudzysłowu oznacza ironię. Gdy piszemy, że ktoś jest "inteligentny", uważamy go za głupka. Po drugie cudzysłowem oznaczamy wyraz obcy stylistycznie. Ale nie oznacza to ujmowania w cudzysłów wszystkiego, co w jakiś sposób nie pasuje nam do zdania albo użyliśmy tego przenośnie. A to niestety zdarza się nagminnie, w internecie aż roi się od nadmiaru cudzysłowów. Możemy przeczytać zdania typu Mam teraz "matmę". To nie jest dobry pomysł. Wyraz obcy stylistycznie to np. wyraz bardzo potoczny użyty w tekście naukowym, a nie dowolne słowo użyte w niedosłownym znaczeniu czy związek frazeologiczny. Żeby to zilustrować posłużę się przykładem zdanie z recenzji filmu Skyfall z pewnego bloga, które mnie do napisania tej notki zainspirowało (i szczerze rozbawiło).

Silva to "intelektualna" wersja "Szczęk". 

Co poeta miał na myśli? Ujęcie w cudzysłów słowa intelektualny wskazuje na ironię. Silva (czarny charakter w najnowszym filmie o Bondzie) jest zatem głupszą wersją. Ale czego? Mało kto zapewne pamięta, że w filmie Moonraker z 1979 roku była postać o pseudonimie Buźka czy też Szczęki. I choć cudzysłowów można używać dla wyodrębnienia mniej znanych pseudonimów, pierwszym co przychodzi do głowy (przynajmniej mnie) jest tytuł filmu Stevena Spielberga o żarłocznych rekinach (bo tytuły filmów już bezwzględnie muszą występować w cudzysłowie lub być zapisane kursywą). Silva głupszą wersją rekina? No chyba nie. I dlatego dobrze jest poprawnie używać cudzysłowów.